«Ο ρόλος της Ορθοδοξίας στη Νέα Εποχή της Παγκοσμιοποίησης»

του Κώστα Λ. Ζημιανίτη, Δρ. ΜΜΕ 

Εισαγωγή

     Ο πλανήτης μας από τη δεκαετία του ’80 ζει το μύθο της υπέρβασης των εθνικών Κρατών και της ανάδειξης του ενοποιημένου κόσμου¹, με παράλληλη συζήτηση για το μετακομουνιστικό τέλος της ιστορίας και της δαιμονοποίησης της Ανατολής (Σύμφωνα με έρευνα του περιοδικού TIME, ένας στους δύο Αμερικανούς είναι σίγουρος ότι η 11^η Σεπτεμβρίου είχε προβλεφθεί από το βιβλίο της Αποκάλυψης και ακόμα ότι ο Αρμαγγεδώνας βρίσκεται κάπου στη Μέση Ανατολή)².

     Την παγκοσμιοποίηση άλλοι την εκλαμβάνουν ως σημαντική πρόοδο και άλλοι ως αναμφισβήτητη απειλή, ως δούρειο ίππο που έρχεται να καταλύσει το υπάρχον κοινωνικό σύστημα ακόμη και στις χώρες της Ευρώπης. Παραμένει πάντως γεγονός ότι η ραγδαία αύξηση των οικονομικών, πολιτιστικών και πολιτικών δεσμών μεταξύ όλων των λαών της γης έχει μετατρέψει τον πλανήτη μας σε ένα «παγκόσμιο χωριό»³.

     Με μελαγχολία όμως σήμερα, ύστερα από εικοσαετή περίπου υπερπροσπάθεια, διαπιστώνεται το αδιέξοδο στην επιδιωκόμενη παγκοσμιοποίηση. Τα ανυπέρβλητα εμπόδια που ορθώνονται μπροστά της είναι από τη μία πλευρά τα ιδιαίτερα εθνικά, κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά του κάθε λαού και από την άλλη οι φωνές που συνεχώς καταγγέλλουν την ασυδοσία του παγκόσμιου κεφαλαίου⁴.

     Ο ρόλος των θρησκειών, ως πνευματικο-κοινωνικά μεγέθη, στο νέο παγκόσμιο περιβάλλον υπήρξε ανέκαθεν ενωτικός αλλά και διχαστικός. Συνέβαλαν στην υπέρβαση των συνόρων αλλά δημιούργησαν και «κλειστές» κοινότητες π.χ. την ισραηλιτική και τη μουσουλμανική. Ακόμη βοήθησαν στο να προαχθούν οι ανθρώπινες ελευθερίες αλλά και σε πολλές περιπτώσεις να ανασταλούν⁵.

     Στα πλαίσια της νέας παγκοσμιοποιημένης εποχής η Ορθοδοξία στηριζόμενη στο τριαδικό δόγμα μέσω του οποίου εξαίρεται η αγάπη και η ελευθερία, στον κοινοβιακό της χαρακτήρα και στο αντικαταναλωτικό πνεύμα του μοναχισμού επιχειρεί να αντισταθεί στις προκλήσεις και να δείξει στους πιστούς της τον ορθό δρόμο του Χριστού.

1. Μορφές παγκοσμιοποίησης

1.1 Οικονομική παγκοσμιοποίηση

     Η φιλελευθεροποίηση της οικονομίας, ο από μηχανής θεός που θα έβγαζε από το οικονομικό τέλμα τον πλανήτη μας, σφράγισε πολιτικά και ιδεολογικά τις δύο προηγούμενες δεκαετίες. Έτσι, οι μέχρι πρόσφατα απαγορευμένες και καταχρηστικές συμπεριφορές του κεφαλαίου καλύπτονταν κάτω από το συντριπτικό επιχείρημα της ανταγωνιστικότητας και δικαιολογούνταν  εύκολα η κατάρρευση των μισθών, της απασχόλησης και της κοινωνικής προστασίας των εργαζομένων⁶. Σήμερα όμως το «σύστημα» έχει περιέλθει σε αδιέξοδο και αμηχανία. Ακόμη και ο «άρχοντας» του φιλελευθερισμού Milton Friedman συνειδητοποίησε τον ψευδεπίγραφο χαρακτήρα της εποχής μας.

1.2 Παγκοσμιοποίηση της πληροφορικής

     Σε αρκετές περιπτώσεις οι ηγέτες, ιδιαίτερα των Μεγάλων Δυνάμεων, επαίρονται για τη σύγχρονη τεχνική που έχουν στη διάθεσή τους και με την οποία μπορούν να διαφεντεύουν κατά το δοκούν τις τύχες των αδυνάμων. Παράλληλα όμως, ως απλοί πολίτες, διαπιστώνουμε ότι είμαστε έρμαια ποικίλων και ανωνύμων δυνάμεων (βλ. Internet)⁷. «Νούμερα», των οποίων η ύπαρξη δεν ενδιαφέρει κανέναν. Περιστοιχιζόμαστε από πλήθη ανθρώπων-στην τηλεόραση, στο διαδίκτυο, στη φαντασία μας-αλλά στην πραγματικότητα νιώθουμε μόνοι, αφού ούτε ο πλούτος ούτε η προωθημένη τεχνική μπορούν να μας ανακουφίσουν⁸. 

1.3 Πολιτισμική παγκοσμιοποίηση

     Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι στη σημερινή συγκυρία της παγκόσμιας ενοποίησης έχει αποκτήσει ιδιαίτερη βαρύτητα ο κυρίαρχος στις ισχυρές δυνάμεις ιδεολογικός λόγος, ο οποίος παρά την «εκλέπτυνσή του» εξακολουθεί να αξιολογεί τους λαούς και  τους  πολιτισμούς  σε «ανώτερους» και «κατώτερους» και να υποτιμά τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Έτσι, σ’ αυτό το πλαίσιο, η παγκοσμιοποίηση γίνεται συχνά αντιληπτή στις διάφορες κοινωνικές ομάδες ως μία ενότητα όπου αντιπαρατίθενται συμφέροντα εθνικά, δηλαδή συμφέροντα ανάμεσα σε έθνη-κράτη, τα οποία  αναπαρίστανται ως ομοιογενή σύνολα, χωρίς εσωτερικές έριδες⁹.

     Σε κάθε όμως περίπτωση αποτελεί μέγιστη πρόκληση για την εποχή μας, η τάση που κυριαρχεί σ’ ολόκληρο τον πλανήτη για ειρηνική συμβίωση των λαών, για συνύπαρξη και συνάντηση των πολιτισμών, για ανοχή στις διαφορές και για καταπολέμηση όλων των διακρίσεων.

1.4 Οικολογική παγκοσμιοποίηση

     Το 1997 στο Κιότο της Ιαπωνίας οι περισσότερες χώρες του πλανήτη, εξαιρουμένων των ΗΠΑ και της Κίνας, υπέγραψαν διεθνή συμφωνία με το όνομα «Πρωτόκολλο του Κιότου», το οποίο προέβλεπε ότι μέχρι το 2012 η παγκόσμια εκπομπή, κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα αλλά και άλλων πέντε αερίων, που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, θα πρέπει να έχει μειωθεί κατά 5,2% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990.

     Οι ΗΠΑ αρνούνται ακόμη και τώρα να εφαρμόσουν τη συγκεκριμένη συμφωνία, επικαλούμενες ότι με βάση το δικό τους δεκαετές πρόγραμμα θα μειώσουν κατά 18% τις εκπομπές ρύπων μέχρι το 2012. Αυτό όμως που δεν λένε είναι ότι αν εφάρμοζαν το Πρωτόκολλο του Κιότου την περίοδο 1990-2002 θα είχαν μειώσει τις εκπομπές κατά 7%, ενώ με την τακτική τους την αύξησαν κατά 16,7%.

     Είναι, λοιπόν, προφανές ότι από τη μία πλευρά οι ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων βάζουν τα οικονομικά τους συμφέροντα πάνω από τη σωτηρία του πλανήτη και από την άλλη οι απλοί πολίτες βολεμένοι στις ανέσεις τους αδιαφορούν για την οικολογική καταστροφή του περιβάλλοντος. Έτσι, είναι παράλογο να ζητούμε από το δυστυχή και πάμφτωχο Αφρικανό ή Ασιάτη να ξεσηκωθεί και να απαιτήσει από τους ηγέτες του οικολογική ευαισθησία και συνείδηση¹⁰.

2. Συνέπειες της παγκοσμιοποίησης

     Αυτό που μας ενδιαφέρει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στο ζήτημα της παγκοσμιοποίησης είναι να μην αναμειχθεί σ’ ένα μοιρολατρικό δρόμο κρίσης και υπονόμευσης του κράτους πρόνοιας και ελλείμματος της δημοκρατίας, αλλά, αντίθετα, μέσα από διαδικασίες δημοκρατικού και πολιτισμικού πλουραλισμού, να μορφοποιηθεί σε μια παγκόσμια κοινότητα, με κεντρικό σημείο προσανατολισμού τον άνθρωπο και την ειρήνη¹¹.

2.1 Θετικές αλλαγές

     Η παγκοσμιοποίηση προσφέρει ολοένα και περισσότερες δυνατότητες στα άτομα και στους λαούς να έρθουν σε επαφή και να αξιοποιήσουν ευκαιρίες  απλησίαστες και αδιανόητες στις προηγούμενες γενιές. Πιο συγκεκριμένα ως θετικές κρίνονται οι παρακάτω αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων:

α) Η πρόοδος των επιστημών με προεξάρχουσα την εξέλιξη της τεχνολογίας.

β) Η διευκόλυνση της επικοινωνίας των ανθρώπων και της ανταλλαγής των αγαθών.

γ) Η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και πολλών ασθενειών.

δ) Η προώθηση των δημοκρατικών αρχών, με παράλληλη αναγνώριση της θέσης και του ρόλου των γυναικών και των νέων.

ε) Η ανάπτυξη διάφορων μορφών αλληλεγγύης και εθελοντισμού (στη χώρα μας, αν και αυτό δεν μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια, οι οργανώσεις εθελοντικής προσφοράς ανέρχονται σε χίλιες διακόσιες περίπου).

2.2 Αρνητικές αλλαγές

     Πάντως η μέχρι τώρα δυναμική της παγκοσμιοποίησης παραμένει επιδεικτικά άνιση και επιλεκτική, ενισχύοντας ανισορροπίες και αντιφάσεις οι οποίες με τη σειρά τους δυσχεραίνουν αντί να διευκολύνουν τη σύγκλιση οικονομιών, πολιτισμών και ανθρώπων. Πιο συγκεκριμένα:

α) Οι πλούσιες χώρες γίνονται πλουσιότερες και οι φτωχές φτωχότερες, βαθαίνοντας έτσι το μεταξύ τους χάσμα.

β) Εκατομμύρια   συνάνθρωποί   μας  ωθούνται  στο  περιθώριο και ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.

γ) Η ανεργία διογκώνεται, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται μεγάλες μετακινήσεις εργατικού δυναμικού από τις υπανάπτυκτες προς τις πλούσιες χώρες της Βορρά.

δ) Η αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων έχει οδηγήσει σε οικολογική καταστροφή σημαντικούς «πνεύμονες» του πλανήτη μας.

ε) Αρκετοί νέοι αναζητώντας διέξοδο στα πιεστικά προβλήματα της καθημερινότητας, οδηγούνται στη βία, στα ναρκωτικά και τελικά στο περιθώριο.

3. Θρησκείες και παγκοσμιοποίηση

     Ανέκαθεν, ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά των μεγάλων θρησκειών ήταν η δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινωνίας. Με μια ειδοποιό διαφορά από τη σύγχρονη παγκοσμιοποίηση, οι θρησκείες προσπαθούσαν την καθολίκευσή τους προβάλλοντας η κάθε μία τις δικές της δογματικές αλήθειες. Σε κάθε όμως περίπτωση, όλες τόνιζαν την ανάγκη της φιλανθρωπίας, της λιτότητας, της εγκράτειας και της δικαιοσύνης στις ανθρώπινες σχέσεις.

     Εντούτοις, σε αρκετές περιπτώσεις οι θρησκείες όρθωσαν τείχη και δημιούργησαν ασφυκτικές καταστάσεις, αναστέλλοντας έτσι στην πράξη την αρμονική συμβίωση λαών με διαφορετική πίστη¹².

3.1 Η Ορθοδοξία στον 20^ο αιώνα

     Στη διάρκεια του 20^ου αιώνα η Ορθοδοξία βίωσε την εμπειρία των διωγμών και του μαρτυρίου, μέσα από δύο ιστορικά γεγονότα: τη Ρωσική Επανάσταση του 1917 και τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922-3. Στην περίπτωση της επανάστασης των Μπολσεβίκων οι άνθρωποι οι οποίοι μαρτύρησαν για την πίστη τους υπερβαίνουν κατά πολύ αυτούς που θυσιάστηκαν στα 300 χρόνια των ρωμαϊκών διωγμών. Τα πράγματα για του Ρώσους Ορθοδόξους άρχισαν να αλλάζουν με την επικράτηση της Περεστρόικα το 1988. Τότε τους επιτράπηκε να ανοίξουν τα μοναστήρια τους και να εκτελούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. 

     Στις συνέπειες της Μικρασιατικής καταστροφής καταγράφουμε διάφορα γεγονότα θρησκευτικά (κλείσιμο της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης το 1971 και ομηρία του Πατριαρχείου  Κωνσταντινουπόλεως  στο Φανάρι) και πολιτικά (ανταλλαγή των πλη-θυσμών  που οδήγησε  από τη μία πλευρά στη συρρίκνωση του Ελληνισμού στην Πόλη και από την άλλη στην ομοιογένεια του πληθυσμού της Ελλάδας), τα οποία σημάδεψαν όχι μόνο την Ορθοδοξία αλλά και τη νεώτερη ιστορία της χώρας μας.

     Το αδύνατο πάντως σημείο στη δράση της Ορθοδοξίας κατά τον 20^ο αιώνα αποτέλεσε και εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να βαραίνει τη σκέψη του Οικουμενικού Πατριάρχη, η παραχώρηση της αυτοκεφαλίας σε διάφορες ορθόδοξες εθνότητες ανά την υφήλιο, η οποία στην πράξη καταργεί την αυτομαρτυρία της Ορθοδοξίας ότι είναι η μία, αγία, καθολική και αποστολική Εκκλησία¹³.

     Έτσι, δεν έγινε κατορθωτή η προσέγγιση των Ορθοδόξων τόσο στον ευρωπαϊκό, όσο και στον αμερικανικό χώρο. Η κάθε Ορθόδοξη κοινότητα θεώρησε την πίστη ως μια καλή ευκαιρία για την επιβίωση των ηθών και των εθίμων της γενέτειράς της, με αποτέλεσμα να παραμείνει ενοριακή με την αρνητική χροιά της λέξης. 

3.2 Η Ορθοδοξία στο παγκόσμιο περιβάλλον

     Στις σύγχρονες συνθήκες ζωής, με αγωνία διαπιστώνουμε ότι δίπλα μας ζουν και κινούνται άνθρωποι, οι οποίοι με πολύ επιμελημένο τρόπο κρύβουν τα «πρόσωπά» τους και εμφανίζονται με τα «προσωπεία» τους. Σ’ αυτό το περιβάλλον, παγκόσμιο πλέον, καλείται ο χριστιανός Ορθόδοξος από τη μία πλευρά να αποτινάξει τον εγωισμό του και να εργαστεί για μια κοινωνία αγάπης και από την άλλη να βοηθήσει στη διάκριση της αυθεντικής παράδοσης της Εκκλησίας από τις δοξασίες των ανθρώπων και τις παραδόσεις των εθνών¹⁴.

     Μιλώντας στο Νταβός το 1999, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, τόνισε το προβάδισμα του ανθρώπου έναντι της οικονομικής ευρωστίας, δικαιώνοντας παράλληλα ηθικά την παγκοσμιοποίηση μόνο στην περίπτωση που αυτή συνεπάγεται και δικαιότερη κατανομή του παραγόμενου πλούτου¹⁵. Έτσι, η Ορθοδοξία ως πίστη αλλά και εμπειρία, προβλέπεται να αποτελέσει στο μέλλον κέντρο αντίστασης στην αλλοίωση της ταυτότητας πολλών λαών του πλανήτη μας.

3.2.1 Η υπέρτατη κοινωνία του Τριαδικού Θεού

     Η βεβαιότητα της Τριαδικότητας του Θεού, όπου η ενότητα δεν είναι ούτε στατική, ούτε απλώς λειτουργική: είναι υποστατική, δηλαδή καθένα από τα πρόσωπα διατηρεί τα ιδιάζοντα  χαρακτηριστικά  Του  σε  μια  ασύγχυτη ένωση, και η ενότητα «μεταδίδει» τα χαρακτηριστικά αυτά στους ανθρώπους, ώστε και αυτοί με τη σειρά τους να εγκαθιδρύσουν κοινωνία αγάπης, υπήρξε ένας μικρός Γολγοθάς για την ανθρώπινη σκέψη και ένα από τα καίρια σημεία του χριστιανικού στοχασμού¹⁶.

     Συνέπεια μάλιστα της πίστης στον Τριαδικό Θεό είναι και η θέση ότι όλες οι εγκόσμιες δυνάμεις (θετικές και αρνητικές) είναι κτιστές. Μ’ άλλα λόγια καμιά φυσική δύναμη δεν μπορεί να προσδιορίσει με απόλυτο τρόπο τη ζωή του ανθρώπου. Έτσι, δεν ήταν τυχαίο γεγονός οι διωγμοί των Ρωμαίων κατά των Χριστιανών, γιατί εξαιτίας του διατάγματος της μονοθεΐας αποδεσμεύονταν οι δεύτεροι από την υποχρέωσή τους να προσκυνούν τον αυτοκράτορα ως θείο πρόσωπο.

3.2.2 Ο άνθρωπος ως Θείο δημιούργημα

     Το αξιοθαύμαστο της ανθρωπότητας δεν βρίσκεται μόνο στην ποικιλία και στην πολλαπλότητά της αλλά κυρίως στην ενότητά της, η οποία εδράζεται στην κατ’ εικόνα Θεού πλάση του ανθρώπου. Έτσι, όλοι ο άνθρωποι, ανεξάρτητα από το χρώμα του δέρματός τους, τη γλώσσα τους και την κουλτούρα τους, φέρουν τη θεία εικόνα, δηλαδή ελεύθερη βούληση και αγάπη κατά το πρότυπο της Αγίας Τριάδας¹⁷.

     Η φυσική, λοιπόν, κατάσταση του ανθρώπου είναι να συμβιώνει σε κοινωνίες αγάπης. Δυστυχώς όμως, ο εγωισμός του τον οδήγησε να αμφισβητήσει την κοινωνία του με το Θεό και κατά συνέπεια και με τους άλλους ανθρώπους και το φυσικό του περιβάλλον. Μια αμφισβήτηση, που θεωρήθηκε «αμαρτία» και «αλλοτρίωση» της ουσίας της ανθρώπινης φύσης. Με άλλα λόγια, δεν μπορεί να γίνεται αναφορά στην «κοινωνία αγάπης» με την αρχική της έννοια.

3.2.3 Η ενανθρώπηση του Λόγου του Θεού

     Αν θέλουν στις μέρες μας οι χριστιανοί να παίξουν αποφασιστικό ρόλο στην ενότητα της ανθρωπότητας, οφείλουν να ομολογούν δημόσια και απερίφραστα το γεγονός  της  ενανθρώπησης  του  Λόγου  του  Θεού. Δεν επιτρέπεται σε καμία περίπτωση στους χριστιανούς να δουν την εν Χριστώ λύτρωση ως αποκλειστική σωτηρία του μικρού τους εγώ. Η βασιλεία του Θεού, την οποία ανήγγειλε ο Ιησούς, είναι προς όλους ανοικτή¹⁸.

     Μία όμως από τις πλάνες του σημερινού ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι ότι επιδιώκει και μάλιστα επίμονα να αντικαταστήσει την πίστη στο Θεάνθρωπο με την πίστη στον άνθρωπο¹⁹. Λησμονούν βέβαια οι οπαδοί του ότι χάρη στην ενσάρκωση του  Λόγου του Θεού, ο θάνατος και ο διάβολος δεν είναι πλέον ανίκητοι.

3.2.4 Η Εκκλησία ως σύμβολο της παγκόσμιας ενότητας

     Η εν Χριστώ Εκκλησία με την «κοινωνία της αγάπης», η οποία εκπορεύεται δια του Αγίου Πνεύματος, καταργεί σήμερα όλα τα τεχνητά σύνορα που υψώνονται προκειμένου να εμποδίσουν το πλησίασμα των φυλών, των γλωσσών, των τάξεων και των πολιτισμών²⁰. Πρόκειται δηλαδή για μια ενότητα που δεν στηρίζεται στην ισοπέδωση και στην εξαφάνιση του αντίθετου του διαφορετικού αλλά στην ανάδειξη των εσωτερικών δυνάμεων που υπάρχουν στον κάθε άνθρωπο, αρκεί αυτές να υπηρετούν το βασικό χαρακτηριστικό της «Θείας εικόνας» που είναι η ανιδιοτελής αγάπη.

     Στην όλη διαδικασία η συμμετοχή του κάθε χριστιανού είναι επιβεβλημένη, γιατί η αδιαφορία για τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων θεωρείται από την Αγία Γραφή θανάσιμο αμάρτημα, περιφρόνηση του ίδιου του Θεού²¹. Ο Χριστιανισμός τονίζει σε κάθε ευκαιρία την ευθύνη του καθενός για την εξέλιξη του κόσμου. Όποιος παραμένει απαθής ενώπιον της ιστορίας, δεν μπορεί ποτέ να είναι καλός χριστιανός²².

3.3 Το ζητούμενο από την Ορθοδοξία

     Η ορθή αντιμετώπιση του φαινόμενου της παγκοσμιοποίησης από την Εκκλησία, απαιτεί την πνευματική αναγέννηση του ανθρώπου στο πλαίσιο της εν Χριστώ ζωής του. Έτσι, η Ορθοδοξία θα μπορέσει να καλλιεργήσει συνειδήσεις, να διαμορφώσει προσωπικότητες, οι οποίες με το παράδειγμα του βίου τους θα αποτελέσουν το ανοσοποιητικό  σύστημα  στις προκλήσεις-επιθέσεις της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας.

Με άλλα λόγια είναι επιτακτική, πλέον, η ανάγκη να αναζητηθούν άνθρωποι με όραμα, με ανιδιοτελή αγάπη, οι οποίοι θα μπορούν να αντισταθούν στην αλαζονεία, στην υποκρισία και στον ατομικό, φυλετικό ή εθνικό εγωκεντρισμό²³.

     Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν πρέπει να παρασυρθεί από τις σειρήνες της παγκοσμιοποίησης και να εισέλθει στη λέσχη των οικονομικά δυνατών του πλανήτη μας. Η δύναμη της Ορθοδοξίας ποτέ στο παρελθόν δεν στηρίχθηκε στην άσκηση της κοσμικής εξουσίας.

     Η Εκκλησία οφείλει να ορθώνει το ανάστημα της και να καυτηριάζει φαινόμενα εξαθλίωσης και καταρράκωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η συμβολή της θα κριθεί ως θετική αν καταφέρει να συμβάλλει στην προσέγγιση των ανθρώπων (είτε  αυτοί απολαμβάνουν τα αγαθά του σημερινού πολιτισμού είτε ζουν στο «περιθώριο» και αποτελούν το όνειδος της κοινωνίας μας).

     Τελικά, η ειδοποιός διαφορά του χριστιανικού παγκόσμιου οράματος από κάθε άλλη μορφή παγκοσμιοποίησης βρίσκεται στη συνειδητή συμμετοχή του κάθε πιστού στη θεία λατρεία, η οποία τον βοηθάει να εκτελεί το χρέος του προσβλέποντας στην παγκόσμια ενότητα. Μια παγκόσμια κοινωνία αγάπης ελευθέρων ανθρώπων για την οποία αξίζει κανείς να αγωνίζεται και να θυσιάζεται²⁴.

Επίλογος

     Η εξέταση των τάσεων του παγκόσμιου συστήματος στη διάρκεια των τελευταίων είκοσι ετών επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο ότι τόσο η παγκόσμια οικονομία όσο και οι τοπικές βαδίζουν κατά την περίοδο αυτή σε άγνωστα-θολά νερά.

     Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιώντας το ιδεολόγημα της παγκοσμιοποίησης καταφέρνουν να συγκαλύπτουν από τη μία πλευρά την καχεξία των δεικτών της οικονομίας και από την άλλη την έκρηξη της ανεργίας, της φτώχειας και των κοινωνικών αποκλεισμών. Έτσι, η διεθνής κοινότητα, οι διεθνείς θεσμοί και κανόνες είναι σήμερα πολύ πιο εξασθενισμένοι και ανίσχυροι απ’ ό,τι στο πρόσφατο παρελθόν²⁵.

     Λύση στις παραπάνω διαπιστώσεις θα δοθεί αν τα Κράτη σκύψουν στα προβλήματα και με συστηματικό τρόπο αγωνιστούν για τον περιορισμό της ασυδοσίας του Κεφαλαίου και της κάθε μορφής παγκοσμιοποίησης, που με πρωτοφανή και ανάλγητο τρόπο έχουν καταλύσει κάθε έννοια κοινωνικής δικαιοσύνης.

     Στην όλη προσπάθεια της παγκοσμιοποίησης, η Ορθοδοξία δεν πρέπει να παρασυρθεί στην προβληματική και στο μεσσιανισμό των κοσμικών δυνάμεων. Η θρησκευτική προσφορά διαφέρει ριζικά σε ποιότητα και σημασία από εκείνη των κοσμικών παραγόντων, και παραμένει αναντικατάστατη²⁶.

     Η Ορθοδοξία οφείλει να οδηγήσει την απλή κοινότητα σε μια κοινωνία αγάπης, με την έννοια της οργανικής κοινωνίας προσώπων εν αγάπη, και όχι της απλής συνύπαρξης ανθρώπων. Άρα για να αντιμετωπισθούν οι αρνητικές συνέπειες της παγκοσμιοποιήσεως χρειαζόμαστε προσωπικότητες-ηγέτες που θα διακρίνονται για τη δίκαιη κρίση τους, την αγαθή τους συνείδηση, το σεβασμό τους στην ελευθερία και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε προσώπου, λαού και έθνους. Όσο μάλιστα πιο ξεκάθαρο είναι το θρησκευτικό βίωμα, τόσο πιο αποφασιστική θα είναι η αγωνιστική διάθεση των λαών μέσα στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.

     Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η παγκοσμιοποίηση είναι πλέον μια διαδικασία που κανείς δεν μπορεί να τη σταματήσει. Οι αναταραχές από την εξάπλωσή της είναι αναπόφευκτες και πολλές φορές ανεξέλεγκτες. Αυτό όμως, σ’ ό,τι αφορά τους Ορθοδόξους, δεν πρέπει να τους αιφνιδιάζει, γιατί η παγκοσμιότητα και η οικουμενικότητα αποτελούν βασικό στοιχείο της εν Χριστώ ζωής τους.

¹  Κ. Βεργόπουλου, Παγκοσμιοποίηση. Η Μεγάλη Χίμαιρα, Αθήνα: Α. Α. Λιβάνη 1999,19. 

²  Σ. Δεσπότης, «Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΟΝ 21^Ο ΑΙΩΝΑ», Σημειώσεις Παραδόσεων, Αθήνα  2006,σ.1

³ Αρχιεπ. Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου,  Παγκοσμιότητα και Ορθοδοξία, Αθήνα: Ακρίτας 2000,17.

⁴  Κ. Βεργόπουλου, ό.π.27.

⁵ Αρχιεπ. Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου, ό.π.25-26.

⁶  Κ. Βεργόπουλου, ό.π.30-38.

⁷ Σήμερα το Internet ή διαδίκτυο καταργεί τους περιορισμούς του χώρου και του χρόνου και δίνει για πρώτη φορά τη δυνατότητα για την από απόσταση παροχή υπηρεσιών (π.χ. τηλεκπαίδευση, ηλεκτρονικό εμπόριο, τηλεϊατρική κ.ά.) μεταβάλλοντας  έτσι δραματικά τους παραδοσιακούς τρόπους επικοινωνίας και συνδιαλλαγής. Παρά όμως τις όποιες επιφυλάξεις και αντιρρήσεις που προέρχονται κυρίως από την έλλειψη κάποιας συντονιστικής και ελεγκτικής αρχής, είναι σίγουρο ότι το διαδίκτυο θα αποτελέσει μελλοντικά έναν εξαιρετικά σημαντικό χώρο δραστηριοτήτων, εξελίξεων και καινοτομιών.

⁸ Αρχιεπ. Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου, ό.π.29.

⁹  Α. Φραγκουδάκη, «Τι είν’ η πατρίδα μας;», Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση, Α. Φραγκουδάκη & Θ. Δραγώνα (επιμ.), Αθήνα: εκδ. Αλεξάνδρεια 1997,σ.17.

¹⁰ Γ. Γεωργούλη, Η συνθήκη του Κιότο, Η ΕΝΩΣΗ, φ.39,σ.12 Φεβρουάριος-Μάρτιος 2005.

¹¹ Α. Αθανασούλα - Ρέππα, «Ο Εκπαιδευτικός Οργανισμός στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Περιβάλλον», Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων, Τόμ. Γ΄: Κοινωνική και Ευρωπαϊκή Διάσταση της Εκπαιδευτικής Διοίκησης, Α. Κόκκος (επιμ.), Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών 1999,σ.107.

¹² Αρχιεπ. Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου, ό.π.251-252.

¹³ Σ. Δεσπότη, ό.π.3-5.

¹⁴  ό.π.13.

¹⁵  Ν. Νικολόπουλου, «Ασκητική αντίσταση στην Παγκοσμιοποίηση», Σύναξη 73 (2000), σ.19.

¹⁶ Αρχιεπ. Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου, ό.π.34.

¹⁷ ό.π.35-36.

¹⁸  Σ. Δεσπότη, ό.π.17.

¹⁹ Αρχιμ.  Ιουστίνου  Πόποβιτς, Άνθρωπος  και  Θεάνθρωπος,  Αθήνα: Παπαδημητρίου  1987, 145 κε.

²⁰ Αρχιεπ. Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου, ό.π.40.

²¹ ό.π.44.

²² Γ. Φλωρόφσκυ, «Πορεία της Ρωσικής Θεολογίας», Θεολογία, αλήθεια και ζωή. Πνευματικό Συμπόσιον, Αθήνα 1962,σ.29.

²³ Αρχιεπ. Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου, ό.π.265.

²⁴ ό.π. 267-268.

²⁵  Κ. Βεργόπουλου, ό.π.380.

²⁶ Αρχιεπ. Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου, ό.π.31.

Βιβλιογραφία

Αθανασούλα-Ρέππα Α., «Ο  Εκπαιδευτικός  Οργανισμός  στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Περιβάλλον», Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων,Τόμ. Γ΄: Κοινωνική και Ευρωπαϊκή Διάσταση της Εκπαιδευτικής  Διοίκησης, Α. Κόκκος (επιμ.),Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών 1999,σ.107.

Αναστασίου, Αρχιεπ. Τιράνων και  πάσης Αλβανίας, Παγκοσμιότητα  και  Ορθοδοξία, Αθήνα: Ακρίτας 2000.

Βεργόπουλου Κ., Παγκοσμιοποίηση, η μεγάλη Χίμαιρα, Εκδόσεις «Νέα Σύνορα» Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 1999.

Γεωργούλη Γ., Η συνθήκη του Κιότο, Η ΕΝΩΣΗ, φ.39, σ.12 Φεβρουάριος - Μάρτιος 2005.

Δεσπότη  Σ., «Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΟΝ 21^Ο ΑΙΩΝΑ», Σημειώσεις Παραδόσεων, Αθή-να  2006.

Νικολόπουλου Ν., «Ασκητική αντίσταση στην Παγκοσμιοποίηση», Σύναξη 73(2000),  σ.19.

Πόποβιτς  Ιουστ. Αρχιμ., Άνθρωπος  και  Θεάνθρωπος, Αθήνα: Παπαδημητρίου 1987, 145κε.

Φλωρόφσκυ Γ., «Πορεία της Ρωσικής Θεολογίας», Θεολογία, αλήθεια και ζωή. Πνευματικό Συμπόσιον, Αθήνα 1962,σ.29.

Φραγκουδάκη Α., «Τι είν’ η πατρίδα μας;»,Εθνοκεντρισμός στην Εκπαίδευση, Α.Φρα-γκουδάκη & Θ. Δραγώνα (επιμ.), Αθήνα: εκδ. Αλεξάνδρεια 1997,σ.17.