Το μωσαϊκό των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών συστημάτων

 Κώστας Λ. Ζημιανίτης, Δρ. ΜΜΕ

                                      

          Είναι γεγονός πως από τα πολύ παλιά χρόνια η παροχή συστηματικής αγωγής και μόρφωσης ήταν προνόμιο των λίγων και ταυτόχρονα μακρινό και άπιαστο κοινωνικό αγαθό για όλους τους υπόλοιπους. Ακόμη είναι γνωστό πως στην πορεία των αιώνων η κοινωνική και η οικονομική άνοδος των ατόμων ή των κοινωνικών ομάδων πραγματώθηκε μέσω της σταδιακής κατάκτησης του αγαθού της μόρφωσης.

          Όμως θα καθυστερήσει αρκετά η οργανωμένη και συστηματική παροχή αγωγής εκ μέρους της επίσημης Πολιτείας. Έτσι η καθιέρωση με νόμο της υποχρεωτικότητας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση έγινε στην:

• Αυστρία   το   1774      (ηλικία 7-14)
• Γερμανία  το   1754      (ηλικία 6-12)
• Τσεχία      το   1774     (ηλικία 6-12)
• Σουηδία    το   1876     (ηλικία 7-12)
• Αγγλία      το   1870     (ηλικία 7-11)
• Ιταλία       το   1877     (ηλικία 6-11)
• Ελλάδα     το   1925     (ηλικία 6-12)

           Φτάνοντας στο σήμερα διαπιστώνουμε πως η διάρθρωση των σπουδών όλων των βαθμίδων στις χώρες της Ευρώπης μοιάζει σαν ένα πολύχρωμο μωσαϊκό. Η διαφορετική φιλοσοφία στην παροχή της εκπαίδευσης καθώς και η κουλτούρα του κάθε λαού, κάνει τα εκπαιδευτικά συστήματα να είναι σε πολλά σημεία διαφορετικά αν και μιλάμε για «Ενοποιημένη Ευρώπη».

          Η μαθητική πορεία όλων των νεαρών Ευρωπαίων περνάει μέσα από τα τρία στάδια της εκπαίδευσης: Πρωτοβάθμιας, Δευτεροβάθμιας και Τριτοβάθμιας. Παρακάτω θα εξετάσουμε τις βασικές δομές εκπαιδευτικών συστημάτων σε διάφορα Κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Α.   ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ

          Στο Ηνωμένο Βασίλειο υπάρχουν τρία ξεχωριστά εκπαιδευτικά συστήματα αυτά: α) της Αγγλίας-Ουαλίας β) της Σκωτίας και γ) της Β. Ιρλανδίας. Όμως ο μεγάλος αριθμός  των διαφοροποιήσεων που υπάρχουν σ’ αυτά δε μας επιτρέπει στο συγκεκριμένο άρθρο να ασχοληθούμε μ’ αυτές. Η διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης είναι 11 χρόνια.

          Η πλειοψηφία των σχολείων λειτουργεί σε πενθήμερη βάση και γίνεται μάθημα πρωί και απόγευμα. Αν και ο παλαιότερος χωρισμός του σχολικού έτους σε 3 ή 4 περιόδους δεν ισχύει, εντούτοις η πλειονότητα των σχολείων τον εφαρμόζει. Έτσι η 1^η περίοδος τελειώνει πριν τα Χριστούγεννα και ακολουθούν δύο εβδομάδες διακοπών, η 2^η  περίοδος τελειώνει πριν το Πάσχα και ακολουθούν 2-3 εβδομάδες διακοπών και τέλος η 3^η  περίοδος ταυτίζεται με τη λήξη του διδακτικού έτους το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου και ακολουθούν 5 εβδομάδες καλοκαιρινών διακοπών. Σύμφωνα δε με τις ισχύουσες διατάξεις ο ετήσιος αριθμός ημερών διδασκαλίας δεν μπορεί  να είναι κάτω από 200.

ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

          Η Προσχολική αγωγή καλύπτεται από τα νηπιαγωγεία (Nursery Schools) και απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 2 έως 4 ετών. Στην Αγγλία, Ουαλία και Β. Ιρλανδία το Δημοτικό Σχολείο είναι 6χρονης διάρκειας και στη Σκωτία 7χρονης διάρκειας και περιλαμβάνει δύο κύκλους-σχολεία:

·        το Infant School για παιδιά ηλικίας 5 έως 7 ή 8 ετών και

·        το Junior School για παιδιά ηλικίας 7 ή 8 έως 11 ετών

          Υπάρχει ένας ακόμη τύπος Δημοτικού σχολείου που αποκαλείται «First School» 3χρονης ή 4χρονης διάρκειας που προηγείται του (Comprehensive School) ενιαίου σχολείου.

ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

         Οι μαθητές της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο σχολικά συστήματα: α) στο παραδοσιακό σύστημα με τρεις τύπους σχολείων:

1.      Το Crammar School  5ετους και 7ετους φοίτησης. Στο τέλος του 5^ου  έτους οι μαθητές, ύστερα από επιτυχείς εξετάσεις, αποκτούν το (G.C.E., O-Level), ενώ με το τέλος του 7^ου  έτους το (G.C.E., A-Level).

2.      To Technical School 7ετούς φοίτησης. Ένα σχολείο που παρέχει επαγγελματική και τεχνική κατάρτιση.

3.      Το Modern School. Όσοι από τους μαθητές δεν επελέγησαν σε ένα από τα προηγούμενα σχολεία, έχουν τη δυνατότητα να ολοκληρώσουν την υποχρεωτική τους φοίτηση σ’ αυτό και  να αποκτήσουν, ύστερα από εξετάσεις, το CSE.

και β) στο Ενιαίο Σχολείο (Comprehensive School) που ύστερα από πολλές παλινωδίες των αρμοδίων κρατικών οργάνων κατέληξε η δημοφιλέστερη επιλογή για τους μαθητές της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, απορροφώντας το 80%  του μαθητικού δυναμικού. Ανάμεσα στους διάφορους τύπους του συγκεκριμένου σχολείου που επικράτησαν είναι οι εξής:

1.      Το «ορθόδοξο» Ενιαίο Σχολείο, μιας βαθμίδας, που καλύπτει τις ηλικίες των 11 έως 18 ετών που, δυστυχώς, είναι πολύ δύσκολο στην εφαρμογή του.

      2.    Το διβάθμιο Ενιαίο Σχολείο με δύο επιμέρους αλλαγές:

·        Οι μαθητές φτάνοντας στο 16^ο  έτος της ηλικίας τους έχουν τη δυνατότητα να περάσουν στην κολεγιακή βαθμίδα, χωρίς εξετάσεις.

·         Tο διβάθμιο Ενιαίο Σχολείο απευθυνόμενο σε ηλικίες 11 έως 13 ή 14 και 13 ή 14 έως 18 ετών χωρίς ενδιάμεσες εξετάσεις.

      3. και το τριβάθμιο Ενιαίο Σχολείο που συμπεριλαμβάνει το  First Scool και  αντι-

          στοιχεί  στις  ηλικίες 9 έως 13-14 ετών και 13-14 έως 18 ετών.

ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

          Η συντριπτική πλειοψηφία των Πανεπιστημίων χρηματοδοτείται από το Κράτος αλλά δεν ελέγχονται από καμιά δημόσια υπηρεσία. Βασική προϋπόθεση εισαγωγής σ’ αυτά είναι η κατοχή του G.C.E. ή του S.C.E. Οι φοιτητές καταβάλλουν τέλη εγγραφής ή δίδακτρα που με πρόσφατη απόφαση της Κυβέρνησης αυξήθηκαν αρκετά. Πέρα από τα κυρίως Πανεπιστήμια στο Η. Βασίλειο συνυπάρχουν τα: α) Polytechnics και Central Institutions, που προσφέρουν διαφορετικές ευκαιρίες για σπουδές απ’ ό,τι τα Πανεπιστήμια β) τα Colleges  και  Institues of higher education, πρόκειται για μικρότερης αξίας ΑΕΙ που συνήθως οι φοιτητές διαμένουν εντός του Κολλεγίου και γ) ΑΕΙ που προσφέρουν κυρίως μεταπτυχιακές σπουδές π. χ. το Royal College of Art.

Β.  ΓΑΛΛΙΑ

          Στη Γαλλία η υποχρεωτική εκπαίδευση είναι διάρκειας 9 ετών, 5 στην Πρωτοβάθμια και 4 στη Δευτεροβάθμια. Κανένας μαθητής δεν μπορεί να διακόψει τη φοίτησή του  στο σχολείο πριν συμπληρώσει το 16^ο  έτος της ηλικίας του.

          Όλη η γεωγραφική περιοχή της Γαλλίας είναι χωρισμένη σε τρεις (3)  ζώνες .Η έναρξη των μαθημάτων για κάθε σχολείο ακολουθεί το κυκλικό σύστημα που εφαρμόζεται για τις καλοκαιρινές διακοπές (δεν έχουν όλα τα σχολεία κοινές διακοπές).

         Το κυκλικό σύστημα, εκτός από τις καλοκαιρινές διακοπές, εφαρμόζεται και στις, διάρκειας δύο εβδομάδων, χειμερινές διακοπές (μεταξύ του τέλους Ιανουαρίου και του τέλους Φεβρουαρίου) καθώς και στις, διάρκειας  2 1|2 εβδομάδων, διακοπές του Πάσχα. Κοινές διακοπές για όλα τα σχολεία είναι αυτές του Φθινοπώρου (μιας εβδομάδας στις αρχές του Νοεμβρίου) και αυτές των Χριστουγέννων (διάρκειας περίπου 12 ημερών).

ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

          Η Προσχολική αγωγή παρέχεται από το Νηπιαγωγείο (ecole maternelle), είναι 4ετους διάρκειας και χωρίζεται σε τρία τμήματα:

• στο κατώτερο τμήμα για παιδιά ηλικίας 2 έως 4 ετών.
• στο μέσο τμήμα για παιδιά ηλικίας 4 έως 5 ετών.
• και στο ανώτερο τμήμα για παιδιά ηλικίας 5 έως 6 ετών.

         Η φοίτηση στο Δημοτικό σχολείο είναι διάρκειας 5 ετών και παρέχεται σε τρεις κύκλους:

• στον cycle preparatoire, που περιλαμβάνει μόνο το πρώτο έτος της φοίτησης
• στον cycle elementaire, που περιλαμβάνει το δεύτερο και το τρίτο έτος της φοίτησης.
• και στον cycle moyen, που περιλαμβάνει το τέταρτο και το πέμπτο έτος της φοίτησης.

         Ξεκινώντας ένας μαθητής το Δημοτικό σχολείο πρέπει πρώτα να περάσει με επιτυχία μια φάση παρακολούθησης (διάρκειας 6 έως 8 εβδομάδων) όπου αποφασίζεται ποιοι μαθητές θα παρακολουθήσουν κανονικά  τον πρώτο κύκλο και ποιοι θα πρέπει να παρακολουθήσουν ένα φροντιστηριακό τμήμα ενσωματωμένο στην ίδια σχολική μονάδα, προτού συνεχίσουν την κανονική τους φοίτηση.

                                                                                       

ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

     

          Η φοίτηση στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι 7ετους διάρκειας και παρέχεται από δύο τύπους σχολείων:

• Την πρώτη βαθμίδα διάρκειας 4 ετών, σε δύο διετής κύκλους σπουδών.
• Και στη δεύτερη βαθμίδα διάρκειας 3 ετών, στην  οποία συναντάμε τρεις διαφορετικούς τύπους σχολείων, το 3χρονο Γενικό Λύκειο, το 3χρονο Τεχνικό Λύκειο και το 2χρονο  Επαγγελματικό Λύκειο.

          Ο μαθητής που ολοκληρώνει με επιτυχία τη δεύτερη βαθμίδα αποκτά τίτλο ακαδημαϊκής ωριμότητας το γνωστό μας: Baccalaureat.

ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

           Δεν υπάρχουν εισαγωγικές εξετάσεις, το κάθε Πανεπιστήμιο ορίζει τις δικές του προϋποθέσεις εισαγωγής. Απαραίτητη όμως προϋπόθεση για όλα τα Πανεπιστήμια είναι η κατοχή του Baccalaureat. Δίδακτρα καταβάλλονται κατά την εγγραφή του φοιτητή, είναι όμως μικρής αξίας.

          Τα ΑΕΙ, σύμφωνα με την τελευταία  εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, διακρίνονται σε:

·        Πολυτεχνεία και Πανεπιστήμια.

·        Ινστιτούτα και εξωπανεπιστημιακές σχολές

·        και στα «Grandes ecoles», δημόσια ή ξένα ΑΕΙ με κατεύθυνση κυρίως τις φυσικές και  τις φιλοσοφικές  επιστήμες.

          Ακόμη οι Ανώτατες Σπουδές ανάλογα με τη διάρκειά τους και το Πανεπιστήμιο που τις παρέχει διακρίνονται σε:

·        Πανεπιστήμια που παρέχουν πλήρεις σπουδές (etudes Ionques), συνολικής διάρκειας 8 εξαμήνων.

·        Πανεπιστήμια και Πανεπιστημιακά Τεχνολογικά Ινστιτούτα που παρέχουν βραχύχρονες σπουδές (etudes courtes), συνολικής διάρκειας 2 ή 3 ετών.

         Και σε σπουδές μέσω τηλεδιδασκαλίας σε διάφορους τομείς όπως: νομικές, θεωρητικές και οικονομικές επιστήμες.

                              

Γ. ΙΤΑΛΙΑ

          Στη γειτονική μας Ιταλία η υποχρεωτική εκπαίδευση είναι 8ετούς διάρκειας, 5 χρόνια στο Δημοτικό και 3 στη Μέση Σχολή (Scuola media). Τα τελευταία χρόνια συζητείται η καθιέρωση της 10χρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

          Το σχολικό έτος ξεκινά την 1^η  Σεπτεμβρίου και τελειώνει το τρίτο δεκαήμερο του Ιουνίου. Ο συνολικός ετήσιος αριθμός  των ημερών διδασκαλίας είναι περίπου 215 ημέρες.

ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

          Η προσχολική  αγωγή είναι 3ετούς φοίτησης και παρέχεται  στα Νηπιαγωγεία για 3χρονα, 4χρονα και 5χρονα παιδιά.

          Το Δημοτικό σχολείο (Scuola elermentare) απευθύνεται σε μαθητές ηλικίας 6 έως 11 ετών και χωρίζεται σε δύο κύκλους σε ένα διετή και ένα τριετή που η ολοκλήρωση του δεύτερου απαιτεί απολυτήριες εξετάσεις.

ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

          Η Δευτεροβάθμια εκπαίδευση χωρίζεται σε δύο επίπεδα: στο πρώτο που ανήκει η 3χρονη Μέση Σχολή (αντιστοιχεί με το δικό μας 3χρονο Γυμνάσιο) και στο δεύτερο το 5χρονο Λύκειο. Εδώ θα πρέπει  να  επισημάνουμε τους πολλούς τύπους (περίπου 350) Λυκείου που συναντάμε στη χώρα αυτή. Μερικές από τις σημαντικότερες κατηγορίες Λυκείου είναι:

·        Το κλασσικό Λύκειο ( Liceo classico)

·        Το πρακτικό Λύκειο ( Liceo scientifico)

·        Το Παιδαγωγικό Λύκειο ( Liceo magistrale)

·        Το Τεχνικοεπαγγελματικό Λύκειο ( Liceo professionale)

          Στα Τεχνικοεπαγγελματικά Λύκεια εντάσσονται και διάφορα Ινστιτούτα που παρέχουν εξειδικευμένες επαγγελματικές γνώσεις όπως :

• Το Βιομηχανικό Ινστιτούτο (ΙΤΙ)
• Το Αγροτικό  Ι νστιτούτο ( ΙΤΑ)
• Το Εμπορικό Ινστιτούτο (ΙΤC)

          Με το τέλος της φοίτησης τους στο Λύκειο, οι μαθητές συμμετέχουν σε εξετάσεις όπου διαπιστώνεται ο βαθμός της ακαδημαϊκής τους ωριμότητας. Οι επιδόσεις στις εξετάσεις αυτές είναι και το κριτήριο για την εγγραφή τους στα Πανεπιστήμια της χώρας.

ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ  

  

          Η Ανώτατη εκπαίδευση στη Ιταλία παρέχεται τόσο από τα Κρατικά ΑΕΙ όσο και από τα μη κρατικά που έχουν συσταθεί από  διάφορα ιδρύματα ή οργανισμούς, τα οποία όμως παρέχουν πτυχία ισότιμα με αυτά των κρατικών.

          Εισαγωγικές εξετάσεις για τα Πανεπιστήμια δεν υπάρχουν. Απαραίτητη  προϋπόθεση για την  εισαγωγή στα ΑΕΙ είναι η κατοχή Απολυτηρίου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Diploma di maturita) που αποκτάται ύστερα από ιδιαίτερα αυστηρές εξετάσεις.

          Οι φοιτητές καταβάλλουν δίδακτρα που ποικίλουν ανάλογα με το Πανεπιστήμιο και τη σχολή φοίτησης.

Τα ΑΕΙ ανάλογα με τις σπουδές που προσφέρουν διακρίνονται σε:

·        Πανεπιστήμια

·        Αυτοτελείς Πανεπιστημιακές Σχολές

·        Ινστιτούτα Σωματικής Αγωγής

·        Παιδαγωγικά Διδασκαλεία «απευθύνονται κυρίως στους εκπαιδευτικούς. Οι παραγωγικές όμως σχολές των δασκάλων και νηπιαγωγών είναι το Β\βάθμιο Σχολείο (Liceo magistrale)».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Δεμερτζή, Κ.Δ., «Η οργάνωση της Εκπαίδευσης στην Ιταλία», ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ, τχ. 25, Αθήνα.

Ζήγος Στ., Η Εκπαιδευτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, Δίπτυχο, Αθήνα,1988.

Καζαμίας Ανδρ. & Κασσωτάκης Μιχ., ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: Προοπτικές Ανασυγκρότησης και Εκσυγχρονισμού, Σείριος, 1995.

Μπουζάκης Σήφης, Συγκριτική Παιδαγωγική  ΙΙ, Gutenberg, Αθήνα, 1990.

Οδηγός Σπουδών-«Η Ανώτατη Εκπαίδευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση».,Υπηρεσία εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λουξεμβούργο (για την Ελλάδα εκδ. Ελευθερουδάκη).

Σκουλάτου, Β., «Τα εκπαιδευτικά συστήματα Γαλλίας και Βελγίου», ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ, τχ. 28, Αθήνα.

Τσαούση Δ., Η Ευρωπαϊκή πρόκληση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, Gutenberg, Αθήνα, 1990.